Rossiya, Germaniya va Qirg‘iziston olimlari sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari asosida seysmik falokatlarni bashorat qilishning noodatiy usulini taklif qildi. Bu boradagi ilmiy maqola Doklady Earth Sciences jurnalida chop etilgan.



Ma’lum bo‘lishicha, atmosferani kuzatish orqali zilzilani oldindan aytish mumkin. Hozirgi kunda olimlar bir oydan tortib, bir necha o‘n yillar keyin bo‘ladigan zilzilalarni ham aniq bashorat qila oladi. Shu bilan birga odamlarni seysmik xavfli zonalardan evakuatsiya qilish uchun qisqa muddatli bashoratlar haqida ham ma’lumotlar kerak.

Yangi tadqiqot mualliflari sun’iy yo‘ldoshlar orqali uchta zilziladan oldin olingan ma’lumotlarni qayta ishladi: 2013-yilning 26-mayida O‘zbekistonda, 2007-yilning 8-sentabrida Qirg‘izistonda va 2013-yilning 28-yanvarida Qozog‘istonda. Aniqlanishicha, uchala holatda ham zilzila sodir bo‘lishidan besh kun oldin havo massasida o‘zgarishlar bo‘lgan. Buning gravitatsiya to‘lqinlariga hech qanday aloqasi yo‘q. Gap uzluksiz va (tovush to‘lqinlaridan farqli o‘laroq) ko‘ndalang tarkibiy qismga ega bo‘lgan havo harakati haqida ketmoqda.

Olimlarning aniqlashicha, zilzila sodir bo‘ladigan zonada o‘rtacha atmosfera harorati vaqtga qarab o‘zgargan. Shundan so‘ng tadqiqotchilar ichki gravitatsiya to‘lqinlarining vertikal uzunligini aniqlashga muvaffaq bo‘lgan.

Maksimal uzunlik 14,2 va 18,9 kilometrni tashkil etgan. Mutaxassislarga ma’lumki, 10 kilometrdan ortiq ichki gravitatsiya to‘lqinlarining vertikal uzunligi konveksiya natijasida havo massasining isishi oqibatida paydo bo‘ladi.

“Bu shuni anglatadiki, Yerning litosferasida sodir bo‘ladigan jarayonlar past atmosferada konvektiv beqarorlikka olib keladi. Ular seysmik faol mintaqalarda ichki gravitatsiya to‘lqinlariga sabab bo‘ladi. Mezosferaga yetib boradigan ichki tortishish to‘lqinlari yo‘q qilinishi mumkin. Bu sodir bo‘lganda ichki gravitatsiya to‘lqinlari energiyasi haroratga ta’sir qiluvchi termal harakatga o‘tadi”, — deydi tadqiqot mualliflaridan biri Sergey Popelскачать dle 10.5фильмы бесплатно